Spuscizna ideowa Wacława Lipińskiego jako przestrzeń dyskursu polsko-ukraińskiego
Ключові слова:
В’ячеслав Липинський, ідеологія, консерватизмАнотація
У статті ідеться про ідейну спадщину В’ячеслава Липинського, про її актуальність та про те, що це є чудовий простір для побудови українсько-польського діалогу. Автор статті наголошує на тому, що будучи творцем сучасного українського консерватизму, В. Липинський постійно посилався на поняття філософії. Неодноразово підкреслював, що найважливішим є те, які особисті якості має людина, і лише потім, ніби на канві цього – національна гідність людини, її національні прагнення. Сфера духу, поєднана з теїстичним баченням світу і людини, має бути вищою від всіх законів, створених людиною. В. Липинський також надавав важливого значення ролі еліт. Його бачення цього питання і сьогодні залишається актуальним як для України, так і для Польщі.
Посилання
Stanisław Stępień zaznaczył, że «Istotną… cechą poglądów Lipińskiego nie było… odrzucenie bądź negowanie polskości, ale jej adaptacja dla ukraińskiego procesu narodowotwórczego» (Stępień S. Wacław Lipiński i jego dzieło // Lipiński W. Religia i Kościół w dziejach Ukrainy. – Przemyśl, 1999. – S. 8).
Krakowski okres Wacława Lipińskiego został gruntownie opracowany: Gancarz B. My, szlachta ukraińska… Zarys życia i działalności Wacława Lipińskiego 1882–1914. – Kraków, 2006; Samojlenko O. Znaczenia idejno-teoreticznoj spadszczini W. Lipinskogo ta iej wpłiw na sogodenija // Aktualni problemi pazwitku suspilstwa: istoriczna spadszczina, realii ta widliki XXIstolitja: Odinadcjati czitanija pamjati W. Lipinskogo; VIII Mirznarodna naukowo-prakticzna konferencja. – Łuck, 2008. – S. 7–17.
Włodzimierz Antonowicz (1834–1908), prawosławie uważał za przyrodzona religię ukraińskiego chłopstwa. Chcąc podkreślić swój związek z nimi wyrzekł się rzymskokatolicyzmu.
Spośród znaczących «chłopomanów» wymienić należy Polaków: Maksyma Rylskiego, Paulina Święcickiego, Borysa Poznańskiego, Konstantego Michalczuka, Ukraińców: Pawło Żyteckiego, Pawło Czubynskiego.
Mychajło Hruszewski (1866–1934), historyk, publicysta, polityk. Był uczniem W. Antonowicza, za jego wstawiennictwem otrzymał w 1894 r. profesurę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Wykładał na nim do 1914 roku. Od 1908 r. wydawał swoje podstawowe dzieło «Istorija Ukrainy-Rusy», od 1907 r. ponownie aktywny w Kijowie. W 1917 r. został przewodniczącym Ukraińskiej Centralnej Rady, przystąpił do Ukraińskiej Partii Socjalistów Rewolucjonistów. W latach 1919–1924 na emigracji. Powrócił do Kijowe, stolicy Ukraińskiej Republiki Radzieckiej, co było jednoznaczne z przyjęciem sowieckiego dyktatu.
Lipiński W. Z dziejów Ukrainy. Księga pamiątkowa ku czci Włodzimierza Antonowicza, Paulina Święcickiego i Tadeusza Rylskiego. Wydana staraniem dra Józefa Jurkiewicza, Franciszki Wolskiej, Ludwika Siedleckiego i Wacława Lipińskiego. – Kijów; Kraków, 1912. Na zawartość tomu złożyły się artykuły i rozprawy Lipińskiego: «Nazwy “Ruś” i “Ukraina” i ich znaczenie historyczne», «Echa przeszłości», «Niedośpiewana pieśń», «Stanisław Michał Krzyczewski. Z dziejów walki szlachty ukraińskiej w szeregach powstańczych pod wodzą Bohdana Chmielnickiego», «Dwie chwile z dziejów porewolucyjnej Ukrainy: I. U szczytu potęgi; II. Na przełomie», «Dokumenty Ruiny»,
«Szlakiem Bohdanowym: Duma Iwana Mazepy», «Mowa Zamuela Zorki na pogrzebie Bohdana Chmielnickiego wedle “Latopisu Wełyczkowego”». Również w Krakowie, w 1912 r. «Stanisław Michał Krzyczewski…», został wydany odrębnie.
Gatalska N.G. Obraz Stanisława Michajła Kriczewskogo u praci B. Lipinskogo i powisti A. Czajkowskogo // Socjalno-ekonomiczni dominanti liudskogo i technologiznogo pozwitku Ukraini: Szistnadcjati czitannija pamjati W. Lipinskogo; XI Mirznarodna naukowo-prakticzna konferencja. 11 kwitnja 2013. – Łuck, 2013. – S. 152–155.
Warto zwrócić uwagę na ocenę W. Lipińskiego ugody B. Chmielnickiego z Moskwą z 1654 r., zawartą w Perejasławiu. Ocena polityczna była miażdżąca. Chmielnicki nie wierzył we własne siły, stąd szukał wsparcia zewnątrz. Zerwanie z Rzeczypospolitą i wsparcie się na Moskwie pociągnęło za sobą fatalne skutki polityczne, których Chmielnicki – niestety – nie przewidział. Nawet gdy upadła Polska, w rozumieniu Chmielnickiego główna «zapora» na drodze do powstania państwa kozackiego, sprawa ukraińska nie posunęła się do przodu, Moskwa bowiem, choć etapami, zdecydowanie bardziej ograniczyła prawa kozackie (Gancarz B. My, szlachta ukraińska…, dz. cyt., s. 164–166). Po powstaniu Chmielnickiego Rusinom-Ukraińcom pozostały jedynie idee niezależności, które tliły się w nielicznych umysłach, by dopiero z czasem «przemówić» głosem bardziej «dobitnym».
Papierzyńska-Turek M. Hruszewski – Łypyński. Dwie filozofie dziejów Ukrainy i ich współczesna recepcja // Samoidentyfikacja mniejszości narodowych i religijnych w Europie środkowo-wschodniej / Red. J. Lewandowski, W. Goleman. – Lublin, 1999. – S. 114–128.
Gwoli przykładu przytoczmy fragment wskazujący na poszukiwania tego Kościoła, który najlepiej będzie służył ukraińskiej sprawie narodowej: «Jednakże nie ta religia i Kościół najbardziej dopomoże nam w walce o Ukrainę, która jest najbardziej “narodowa” oraz najbardziej “ukraińska” i która w imię “nacjonalizmu” będzie uznawać wszystkich naszych “atamanów” i tolerować nasze wichrzycielskie
narodowe cechy; – nie ta, która wchłonie w siebie najwięcej elementów ziemskich, świeckich i politycznych, i której pasterze zachcą zająć (mówiąc obrazowo) miejsce oficerów sztabu generalnego i do naszych wojskowych planów wkładać będą swoje zupełnie nie wojskowe, religijne sprawy – ale ta, która najlepiej nauczy swoich wiernych wykonywać wieczne i ogólnoludzkie prawa twórczej moralności społecznej w ich świeckiej walce o ukraińską państwowość» (Lipiński W. Rola religii i Kościoła…, dz. cyt., s. 49).
Dmytro Doncow (1883–1973), twórca nacjonalizmu, w latach 30. XX wieku przyjętej przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) za podstawę ideologiczną działalności politycznej, której «zbrojnym ramieniem» stała się Ukraińska Armia Powstańcza.
Za głos w ten dyskusji przyjąć należy artykuł Rasewycza W. Historia nieudaczników i rezunów. Bardzo łatwo oddajemy swoją szlachtę i arystokrację Polakom i Rosjanom // Wołanie z Wołynia. – Nr 6(127). – Listopad-grudzień 2015. – S. 13–17, w wersji ukraińskiej: Історія невдах і різунів. Ми дуже легко віддаємо свою шляхту й аристократію полякам та росіян, w: . do?istoriya_nevdah_i_rizuniv& objectId=1374661[odczyt: 12.05.2016].
Zjazd Gnieźnieński: pojednanie Polski, Ukrainy i Rosji jest możliwe i konieczne, w: http://wiadomosci.wp. pl/kat,1342,title,Zjazd-Gnieznienski-pojednanie-Polski-Ukrainy-i-Rosjimozliwe-i-konieczne,wid,18210692, wiadomosc.html [odczyt: 12.05.2016].
